SEYYİD YAHYA ŞİRVANİ’NİN TÜRKİYE VE AZERBAYCAN KÜTÜPHANELERİNDE BULUNAN ELYAZMA ESERLERİ

http://journal.qu.edu.az/content.php?page=article&j_id=1046&s_id=104&a_id=629

MÖVLANA İSMAİL SİRACƏDDİN ŞİRVANİ

                    

Adiloğlu Nəşriyyat, Bakı - 2003

 GİRİŞ

Mehmet Rıhtım

Fariz Halilli

Azerbaycan’da yetişen tarihi mütefekkir şehsiyetlerin hayatını, eserlerini ve fikirlerini araştırmak, Azerbaycanın medeniyet köklerinin tarihine ışık tutmak ve yetişen nesillere öğretmek önemli milli vazifelerden biridir. Azerbaycan halkının geleceğe daha inançla yürümesi geçmişin doğru ve tarafsız öğretilmesi ile mümkünkür.

Sovyet rejiminin hakim olduğu devirde Azerbaycan tarihinin ve tarihi şahsiyetlerinin araştırılması malum ideolojik sebeplerden sınırlı olmuşdur. Bundan dolayı tarihimizi ve bir çok tarihi şahsiyeti tam ve doğru olarak öğrenemediğimiz gibi birçoğunu da unutmuşuz.

Azerbaycan’da yetiştirdiği telebeleri ve devamcıları bütün Kafkas coğrafyasında Rus işgaline karşı mücadelenin sembolü olan, Rusların deyimi ile Müridizm akımının başlangıcını hazırlayan Kürdemirli Mevlana İsmail Siraceddin Şirvani, çok önemli tarihi ve tasavvufi bir şahsiyettir. 1782'de Kürdemirde doğmuştur.

ilk tahsilini Şamahı’da almış daha sonra Osmanlı ülkesine giderek Erzincan ve Tokatta medrese tahsili almıştır. Daha sonra Bağdat’a gitmiş ve burada Yahya el Mervezi, Muhammed b. Adem gibi mühim alimlerden ders görerek tahsilini tamamlamıştır. Bir müddet Burdur’da da kalan İsmail Efendi Şamahı’ya dönerek, burada yedi yıl müddetle şer’i ilimlerin tedrisi ile meşgul olmuştur.

İsmayıl Şirvani ilim öğrenmek üçün bu say ve seyahatlerinden sonra onu manevi ilmlerde yetiştirecek bir kâmil mürşit aramıştır. Zamanın en meşhur velilerinden, feyz membaı Abdullah ed-Dehlevi hazretlerine talebe olmak için Hindistan’a gitmeyi kararlaştırıp yola çıkar. Bir kaç ay İstanbul’da kalan İsmail Şirvani piyade yola düşerek Basraya kadar gider. Burada iken Abdullah ed-Dehlevi’den aldığı manevi işaret ile Bağdad’a, Mevlana Halid’in dergahına giderek onun tedris halkasına katılır. 1813-17 arasında Mevlana Halid’in hizmetinde tahsilini tamamlayarak halkı irşat etmek için icazetname alarak Azerbaycan’a gelir. Kürdemirdeki medresesinde verdiği ilim ve irfan derslerinin şöhreti kısa zamanda bütün Kafkazda yayılmış, birçok insan onun yanına gelerek ders almışlardır. İsmail efendinin talebeleri arasında Has Muhammed Şirvani, Muhammed Yaragi, Cemaleddin Gazi Kumuki, gibi mühim şahsiyetler vardır. İsmail efendinin başlattığı bu ilmi faaliyet kısa zamanda bütün Kafkasda hızla yayılarak daha sonraları İmam Şamilin şahsında bayraklaşan bağımsızlık (müridizm) hareketini netice vermiştir.

İsmail efendinin faaliyetleri İstilacı Rus hâkimiyetinin Kafkas halklarını bölüp parçalamak siyasetleri için tehlike oluşturmaya başladığı için derhal tedbir almak yoluna giderek evvela yakın müritlerini tutuklayıp sürgün etmeye başlamışlardır. İsmail efendinin nüfuzundan korkan Rus hakimiyeti bir yandan da onu tazyike başlamış Şirvanı terk etmesini istemişlerdir. Tazyiklerin neticesinde o, doğma yurdu Azerbaycan’ı terk ederek önce Ahıska’ya daha sonrada Anadolu’ya hicret etmiştir. Bir müddet Sivas’ta yerleşen İsmail Efendi daha sonra Amasya’ya giderek burada faaliyetlerini devam ettirmiştir. O hizmetleri ile Halk ve Osmanlı idaresi tarafından sevilen ve sayılan bir mürşid olarak ömrünü tamamlamıştır.(18 Ağustos 1848)

Mevlana İsmail’in heyatının ve şahsiyetinin araştırılması Azerbaycan medeniyyet tarihi açısından ehemmiyetli olduğu gibi Türkiye ile Azerbaycan alakalarının tarihi geçmişinin bilinmesi açısından da önemlidir.

kitapta İsmail Şirvani'nin hayatı, faaliyetleri, yetiştirdiği önemli talebeleri hakkında bilgiler verilmektedir.



Kürdemirli İsmail Şirvani'nin Kabri - Amasya



SEYİD YƏHYA ƏŞ-ŞİRVANİ ƏL BAKUVİ VƏ ŞƏFA ƏL ESRAR (SUFİLİYİN SİRLƏRİ) ADLI ƏSƏRİ

SEYİD YƏHYA ƏŞ-ŞİRVANİ ƏL BAKUVİ VƏ
                              ŞƏFA ƏL ESRAR (SUFİLİYİN SİRLƏRİ) ADLI ƏSƏRİ                         
Elm Neşriyat Bakı-2010
 (Azerbaycan Türkçesinde)

ÖN SÖZ

Hicri təqvimin başlangıcından on səkkiz il sonra (739-cu ildə) İslam mədəniyeti ilə tanış olan Azerbaycan halqı, bu dinin yüksək dəğərlərini az bir müddət içində müşahədə ətmiş və bu medeniyet dairesinə öz istəğiylə gönüllü olaraq girmiştir. İslam dini Azərbaycanda böyük inkişaf göstermiş və bu mədəniyyət sahasında büyük şahsiyyətlər yətiştirərək insanliq içün dəğərli əsərlər məydana gətirmişdir. XX –ci əsrə kadar dəvam ədən bu sürəctə Zəncanlı, Həmədanlı, Sührəvərdli, Təbrizli, Maragalı, Ərdəbilli, Əbhərli, Şəbüstərli, Bərdəli, Nahcuvanlı, Gəncəli, Qarabağlı, Şəkili, Lənkəranlı, Astaralı, Bakılı, Dərbəndli, Tiflisli, Qazaqlı, Qubalı, Qəbələli...vd. birçok müsəlman dövlət hadimi, alim, ədib, həkim, sənətkar və sufi yətişmişdir.

Türk-İslam tefekkür hayatına önemli bir zenginlik ve derinlik kazandıran tasavvuf hareketler, Orta Asya-Horasan bölgesi yanında, önemli ölçüde Azerbaycan’dan beslenmiştir. Azerbaycan tasavvufu felsefe, edebiyat, sanat, tarih ve diğer açılardan çok bereketli bir geçmişe sahiptir. IX-X –cu əsirlərdə başlayan sufi cərəyanları Azərbaycan tarix və mədəniyyətində müsbət yöndə böyük təsirə malik olmuşdur. Azərbaycan sufiliyinin fəlsəfi-fikri yapısı, tarixi inkişaf səyri və mahiyətini tam olaraq öyrənmədən Azərbaycan tarixini, mədəniyyətini, edəbiyyatını, fəlsəfəsini, sənətini, məmarisini, folklorünü, dini tarixini və daha birçok səhalarını tam olaraq anlamaq mümkün olmayacaqdır.